Μικρά Προπύλαια
Το μνημειακό Πρόπυλο ανατολικά του Πλουτωνείου, κτισμένο στη θέση όπου παλαιότερα υπήρχε ο Πεισιστράτειος Βόρειος Πυλώνας, ήταν η κύρια είσοδος στο Ιερό, πριν αυτό επεκταθεί βορειότερα.
Τότε κατασκευάστηκαν τα Μεγάλα Προπύλαια, ως κύρια είσοδος, ενώ το Πρόπυλο αποτέλεσε την εσωτερική είσοδο, τα Μικρά Προπύλαια.
Σύμφωνα με λατινική επιγραφή στο επιστύλιό τους, αφιερώθηκαν στη Δήμητρα και την Περσεφόνη από τον Άππιο Κλαύδιο Πούλχρο, ρωμαίο ύπατο του 54 π.Χ.
Το οικοδόμημα αποτελείται από δύο προστώα, ένα εξωτερικό προς τα βόρεια και ένα εσωτερικό προς την πλευρά του Τελεστηρίου. Χωρίζονταν μεταξύ τους με εγκάρσιο τοίχο και κεντρική δίφυλλη θύρα που άνοιγε προς το εσωτερικό προστώο, όπως δηλώνουν και οι καλά διατηρημένες ημικυκλικές αυλακώσεις στο πλακόστρωτο δάπεδο. Δύο άλλες σωζόμενες αυλακώσεις, ευθείες και παράλληλες μεταξύ τους, πιθανόν χρησίμευαν για την απορροή των ομβρίων υδάτων.
Η σύνθεση του εξωτερικού προστώου ήταν ιδιαίτερη: Το αέτωμα πάνω από την πύλη στηριζόταν στις παραστάδες της θύρας και σε δύο κίονες. Τα κιονόκρανα των κιόνων και τα επίκρανα των παραστάδων ήταν κορινθιακά και έφεραν περίτεχνη διακόσμηση με φτερωτά ζώα (λιοντάρια και ταύρους).
Το τμήμα ανάμεσα στους κίονες και το αέτωμα είχε ιωνικό επιστύλιο και δωρική ζωφόρο διακοσμημένη με τα σύμβολα λατρείας της Δήμητρας: κίστες, δέσμες σταριών, ρόδακες και βουκράνια. Η οροφή ήταν φατνωματική.
Το εσωτερικό προστώο είχε διαφορετική διαμόρφωση. Στεγαζόταν με επίπεδη φατνωματική οροφή την οποία στήριζαν δύο μνημειακές «Καρυάτιδες» από πεντελικό μάρμαρο. Η μία εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας, ενώ η άλλη κλάπηκε από τον Άγγλο περιηγητή Έντουαρντ Κλαρκ και μεταφέρθηκε στο Καίμπριτζ το 1812, όπου βρίσκεται έως σήμερα. Και οι δύο παριστάνουν Κόρες που φέρουν στο κεφάλι τους τη μυστηριακή κίστη, δηλαδή το κυλινδρικό κάνιστρο στο οποίο φυλάσσονταν και μεταφέρονταν τα ιερά αντικείμενα της λατρείας. Οι κίστες επίσης ήταν διακοσμημένες με ανάγλυφα σύμβολα της λατρείας της Δήμητρας.
4635